Müasir dövrdə dinin əksər yaponlar üçün böyük əhəmiyyəti yoxdur. Bəs əvvəlki dövrlərdə?! Yaponiyada dini təsəvvürlər hələ “Comon” dövründən formalaşıb. Bu dövrün başlanğıcı 14 min il əvvələ söykənir. Məhz bu dövrdən “Animizm” dini altında yaponlarda inanc, ibadət etmək kimi mədəniyyət formalaşdı. Məhz bu, Şintoizmin kökü, başlanğıcı hesab olunur.
Təbiət, təbiət hadisələrinin və s. ruhu var və bu ruh insanlara öz təsirini göstərir. Hətta qədim dövrlərdə ovçuluq və yığıcılıq ilə məşğul olan tayfalar belə bu təbiətin ruhu olmasına inanırdılar. Qədim tayfalar xüsusilə, ilan və pişiyi təbiət qüvvələrinin əsas tanrısı hesab edirdilər. Bundan sonrakı dövrlərdə isə, mərhələli şəkildə günəş, ay, dağ, dəniz və s. kimi tanrılara xalq tərəfindən inanıldı. İlk icma nümayəndələri inanırdılar ki, tanrılar təbiətə və təbiətin bir hissəsi olan insanlara nəzarət edirlər.
Onu da nəzərinizə çatdırım ki, animizm dinində 8 milyon tanrı olduğu göstərilir. Məhz eyniylə Şintoizm dinində də 8 milyon tanrı olduğu göstərilir. Bu bir daha onu göstərir ki, animizm Şintoizm dininin mənbəyidir.
Biz bilirik ki, müasir yaponlar təbiət şəkilləri çəkməyi sevir, təbiətə zərər vurmaqdan çəkinir, təbiət hadisələri baş verdikdə belə, tanrıya üsyan etmədən zərərin aradan qaldırılması üçün var gücü ilə çalışır, yolda pişik görərsə əksəriyyət yaponlar onu əzizləyir və s. Bütün bunlar, köhnə adı ilə desək, Animizm, yeni adi ilə Şintoizm dininin təsiridir. Əsas olaraq onu qeyd edim ki, bunu yaponlar şüurlu şəkildə etmirlər, artıq bu din qədimlərdən bəri onların mədəniyyətinə, insanların xarakterinə təsir edib.
Qədim dövrlərdə formalaşmış “Yamato” ölkəsinin padşahlarından birinin rahibə olduğu bildirilirdi. Elə həmin dövrdən etibarən Yamato ölkəsində dini ayinlər keçirilməyə başlandı. Müasir dövrümüzdə də həmin dini mərasimlər festival adı altında bütün Yaponiyada qeyd edilir.
Növbəti hadisə VI əsrdə Buddizmin Yaponiyaya gəlməsi oldu. İlk vaxtlar başqa ölkələrin tanrısının Yaponiyaya gəlməsi düşüncəsi güclü idi və həmçinin, Şintoizmin min illiklər ərzində Yaponiyada kök salması səbəbindən bu dinin yayılması heç də asan olmadı. Nara şəhərində yerləşən “Todai” məbədi Yaponiyada tikilən ilk buddizm məbədidir və bu məbədin tikilməsi dinin ölkədə yayılma prosesini sürətləndirdi. Lakin bu, yeni din yaponların mədəniyyətinə uyğunlaşdırıldı ki, bu da yaponların dinə qarşı münasibətini Hindistan, Çin, Koreya və s. ölkələrdən fərqli olmasına səbəb oldu.
Növbəti əsas dəyişiklik təqribən “Edo” dövrünün başlanğıcından etibarən Xristian dininin Yaponiyaya gəlməsi oldu. Və bu dövrdən etibarən insan bərabərliyi önə çəkilməyə başlanıldı ki, bu da xalqın aşağı təbəqələrinin də söz sahibi olması demək idi. Buna görə də, bu dinə sitayiş elə Edo dövründəcə qadağan olunmuşdu.
Növbəti mərhələdə Rusiyadan olan arxiyepiskop Nikolay 1861-ci ildə Yaponiyaya gedir və 1870-ci ildə Yaponiyada rus provaslav kilsəsini yaradır. Bundan sonra Yaponiyada xristian dini geniş şəkildə yayılmağa başlayır.
Yaponiyada İslam dininin yayılması XIX əsrin ikinci yarısına aiddir və bu sahədə Osmanlı imperiyasının xüsusi yeri olub. Hələ 1890-cı ildə sultan II Əbdülhəmid tərəfindən Osman paşanın rəhbərliyi altında 700 nəfərlik hərbi mütəxəsisdən ibarət nümayəndə heyəti “Ərtoğrul” gəmisində Yaponiyaya göndərilmişdi. Yaponiyada bir sıra görüşlər keçirdikdən, o cümlədən, Yaponiya imperatoru tərəfindən qəbul edildikdən sonra geri qayıdan nümayəndə heyətinin gəmisi Osaka yaxınlığında tufana düşmüş və batmışdı. Bu qəza zamanı 550 nəfər, o cümlədən, sultanın qardaşı və Osman paşa həlak olmuşdular. Batmış gəminin qalıqları iki yapon gəmisində İstanbula çatdırılmışdı. Həlak olanları isə, Yaponiyada dəfn etmiş və onların şərəfinə xatirə abidəsi ucaldılmışdı. Bu gün də hər 5 ildən bir Türkiyə və Yaponiyada onların xatirəsi yad edilir.
1891-ci ildə yaponiyalı jurnalist Oşataro Noda 1890-cı il qəzasında həlak olan türkiyəlilərin ailələrinə kömək etmək məqsədilə yardım toplamış və İstanbula gedərək, bu yardımı Osmanlı hakimiyyət orqanlarına təqdim etmişdi. Bosfor boğazı sahilində yaponiyalı jurnalisti sultan Əbdülhəmid tərəfindən də qəbul edilmişdi. İstanbulda olarkən Oşataro Noda ingilis mənşəli müsəlman Abdulla Qulamla görüşmüş və bu görüşdən bir qədər sonra İslamı qəbul edərək, Əbdülhəlim adını götürmüşdü. O, İslamı qəbul etmiş ilk yaponiyalı hesab edilir.
1905-ci ildə Rusiyadan Yaponiyaya mühacirət etmiş tatar ailəsi Osakada ilk məscid tikdirmişdir. Bundan sonra Yaponiyada İslam dini yayılmağa başlayır.
Çox məlumatlarda eşidirik ki, İslam dini Yaponiyada sıxışdırılır, genişlənməsinə icazə verilmir və s. XX əsrin 70-ci illərində Yaponiyada İslamın yayılması yeni vüsət alır: ölkədə islam dini ilə bağlı mühazirə və seminarlar təşkil edilir, böyük tirajla yapon dilində İslam ədəbiyyatı nəşr edilir, həcc ziyarətləri təşkil edilir, Tokioda Ərəb İslam İnstitutu açılır.
Müasir dövrdə yapon xalqının heç bir 1 %-i belə müsəlman deyil. Əslində, yaponlar İslamın necə bir din olması haqda düzgün məlumata, təsəvvürə malik deyillər. Buna səbəb isə, ABŞ-da mövcud olan dini qruplaşmaların anti-islam fəaliyyətidir. Hətta XIX əsrdə avropalı missionerlər belə İslam dininin gözdən salınması üçün çox çalışıblar. Yaponlar daha çox ABŞ-dan olan informasiyalara önəm verir, inanır. Orada isə, anti-islam qruplaşmasının fəaliyyəti nəinki Yaponiya bütün dünyada İslam dininin gözdən salınması məqsədi daşıyır. Son dövrlərdə baş vermiş hadisə İŞİD qruplaşmasının götürdüyü yapon girovu qətlə yetirməsi İslam dininin daha da gözdən düşməsinə səbəb olub. Bu reallıqdır ki, müasir yapona mən müsəlmanam desək, o, bizdən istər-istəməz qorxub çəkinəcək ancaq əsas məqsəd onlara yanlış düşündüklərini inandırmaqdır (bu, müəllifin şəxsi təcrübəsindən doğan fikridir. red.).
Konfutsiçilik – bunu həm din, həm də idelogiya, həyat tərzini öyrədən təlim kimi də qələmə verə bilərik. Bu təlimin yaranması e.ə VI əsrdə yaşamış çinli Konfutsinin adı ilə bağlıdır. Yaponiyaya bu dinin gəlməsi isə, eramızın V əsrinə təsadüf edir. Bu dində əsas ideologiya budur ki, insan öncə özünə önəm verməli, özünü tərbiyələndirməli və ətrafdakılara hörmət etməlidir. Lakin Yaponiyada bu dindən əhalinin idarə olunması məqsədilə istifadə etmək üçün ideologiya bir az dəyişdirildi. Belə ki, Yaponiyada konfutsiçilik dedikdə, öncə insanın özünə, böyüyə hörməti, ona sədaqəti başa düşülür. Müasir yaponiyalı gənclərə “Bu din haqda nə deyə bilərsən?” – sualını versək heç cavab da verə bilməyəcək, halbuki bir cümlə ilə belə ifadə etmək olar ki, konfutsiçilik yapon mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsi olub, xalqının xarakterinə, düşüncə tərzinə, mövqelərinə təsir edib və bu gün də öz təsirini göstərir.
Misal üçün, yaponlar qarşısındakına çox baş əyirlər. İstəmədikləri biri olsa belə onun qəlbini qırmamaq yaponlarda vacib məsələdir. Yapon üçün baş əymək “qarşımdakına hörmət edirəm” mənasını ifadə edir. İmperatorundan tutmuş qulluqçuya kimi hər kəs baş əyir Yaponiyada.
Digər məsələ sədaqətli olmaqdır. Məsələn, sən bir neçə il böyük şirkətlərin birində çalışıb, hansısa səbəbə görə özün işdən çıxmısansa, arxayın ol ki birdə böyük şirkətdə iş tapa bilmiyəcəksən. Bu cür iş sisteminin olması məhz konfutsiçilikdən irəli gəlir. Yaponlar üçün xəyanət qəbul olunmaz, bağışlanmaz bir amildir.
Yaponlar öz valideynlərinə çox hörmət edən xalqdır. Hətta bu hörmət o qədər böyükdür ki, ölənədək evlənməyib də valideyni ilə birgə yaşayan yaponlar da çoxdur. Bunun özü də konfutsiçilikdən gələn bir mədəniyyətdir. Çünki bu dində belə bir ideologiya da var ki, övlad öz valideynini sevmirsə və ona hörmət etmirsə, ölmək bundan yaxşıdır.
Aqşin Bədəlbəyli © yapon.az 2015
